ادتا چیست؟
CAS Number: 60-00-4 (free Acid) / 6381-92-6 (dihydrate disodium salt)
PubChem: 6049
IR Hs Code: 29224999
اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (Ethylenediaminetetraacetic acid) که به اختصار ادتا (EDTA) نامیده می‌شود، یک آمینوپلی کربوکسیلیک اسید بی‌رنگ و محلول در آب با فرمول شیمیایی C10H16N2O8است. یکی از روشهای تولید EDTA واکنش اتیلن دی آمین، یک فرمالدهید و سدیم سیانید است. این ماده قادر است با کاتیون‌های فلزی پیوند برقرار کرده و نقش کلاته کننده را ایفا کند. به دلیل دارا بودن این خاصیت، در جداسازی یا خالص سازی محلول‌ها استفاده می‌شود. EDTA به صورت ادتا دو سدیم ( ادتا ۲سدیم EDTA-2Na ) با فرمول شیمیایی C10H16N2O8-2Na و ادتا چهار سدیم ( ادتا ۴سدیم EDTA-4Na ) با فرمول شیمیایی C10H16N2O8-4Na موجود است.
سدیم ادتا چیست؟
سدیم ادتا ترکیب EDTA با سدیم می‌باشد. در واقع سدیم ادتا نمک EDTA است و همانطور که اشاره کردیم به دو شکل ادتا دو سدیم و ادتا چهار سدیم وجود دارد.
ادتا دو سدیم
ادتا دو سدیم یا ادتا ۲سدیم که با نام ادتا دی سدیم و نشانه EDTA-2Na نیز شناخته می‌شود دارای فرمول شیمیاییC10H16N2O8-2Na است و حالت جامد کریستالی بی‌رنگ دارد. ادتا ۲سدیم برای جدا کردن یون‌های فلزی و کاهش واکنش آن‌ها به ویژه در بسیاری از محصولات صنعتی و لوازم آرایشی استفاده می‌شود. استفاده از ادتا دو سدیم در ترکیبات آرایشی موجب می‌شود اثر‌بخشی ترکیبات آرایشی بیشتر شود و همچنین باعث پایداری صابون‌های جامد و بسیاری از شویندهها می‌گردد. این ترکیب در کرم‌ها و روغن‌ها نیز یافت می‌شود.
علاوه بر موارد گفته شده این ترکیب در انواع کود‌ها و پاک کننده‌ها محلول‌های ساخت فیلم رنگی و تنظیم کننده‌های PH نیز استفاده می‌شود.
ادتا چهار سدیم
ادتا چهار سدیم یا ادتا ۴سدیم که با نشانه EDTA-4Na نیز شناخته می‌شود، دارای فرمول شیمیایی C10H12N2O8-4Na و حاصل خنثی سازی اتیلن دی امین تترا استیک اسید با ۴ اکی والان سدیم هیدروکسید است. این ماده به شکل کریستال سفید رنگ است و نمونه‌های تجاری ادتا ۴ سدیم اغلب به صورت هیدراته (با ۴ آب تبلور) EDTA-4Na.4H2O وجود دارد. این ماده قادر است به یون‌های معدنی خاص چسبیده و آن‌ها را غیرفعال کند. این ماده به جلوگیری از تخریب زودهنگام محصولات نیز کمک می‌کند و در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. در واقع Edta از رشد میکرو ارگانیسم‌ها و قارچ‌ها جلوگیری به عمل می‌آورد و نیمه عمر محصول مورد نظر را افزایش می‌دهد. این محصول باعث می‌شود محصولات رایحه خوب خود را نیز حفظ کنند.
از دیگر موارد استفاده این ترکیب در مرطوب کننده ها، صابون‌های مورد استفاده در حمام، شامپوها، نرم کننده ها، انواع رنگ مو و اکسیدان و سایر محصولات آرایشی و بهداشتی می‌باشد.
لازم به ذکر است که بدلیل عدم جذب این ماده توسط پوست، بی‌خطر بودن استفاده از این ماده در ترکیبات آرایشی و بهداشتی به اثبات رسیده است ولی در برخی موارد ممکن است باعث بروز حساسیت پوستی خفیف در برخی افراد شود. اما در هرصورت استفاده از آن در داخل چشم سوزش شدیدی به همراه دارد.
این ترکیب در صنایع غذایی نیز استفاده می‌شود و در انواع غذاهایی که بسته‌بندی می‌شوند و همچنین در ویتامین‌ها وجود دارد.
استفاده در صنعت
در صنعت نیز از Edta به دلیل خواص شیمیایی خاصی که دارد، استفاده‌های فراوان می‌شود. در صنعت با استفاده از این ماده یون‌های فلزی را در محلول آبی جداسازی می‌کنند. در صنعت نساجی، این ماده قادر است باعث عدم تشکیل ناخالصی‌های یونی در رنگ‌های سنتزی شود و بدین ترتیب از تغییر رنگ محصولات رنگ شده جلوگیری می‌شود. در صنعت کاغذ نیز از این ماده برای جلوگیری از کاتالیز کردن یون‌های فلزی استفاده می‌شود. این ماده در صنایع غذایی نیز استفاده‌های متعدد دارد برای مثال در نوشابه‌‌هایی که حاوی اسید اسکوربیک و بنزوات سدیم هستند، این ماده از تشکیل بنزن که عامل به وجود آورنده سرطان است جلوگیری می‌کند.
موارد استفاده
- تاسیسات سختی گیری و نرم کننده آب (بویلر)
- داروسازی
- آرایشی بهداشتی
- صنایع غذایی
- صنایع کشاورزی
- صنایع نساجی و رنگرزی
- صنایع کاغذسازی و خمیر کاغذ
- آزمایشگاه های شیمی و بیوشیمی
کاربردها در صنایع مختلف
- فرآوری آب مورد استفاده در بویلر از طریق حذف یون های Ca و Mg
- کلاته کننده یون های فلزی مزاحم از طریق تشکیل کمپلکس های فلزی پایدار
- تولید کودهای کلاته مانند کلات آهن
- تثبیت رنگ پارچه
- نگهدارنده (جلوگیری از فساد) مواد غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی
- بهبود دهنده عملکرد شویندهها در آب سخت
- ساخت داروهای حذف فلزات سمی نظیر جیوه و سرب
- ساخت داروهای کاهش آهن خون
- عامل آنتی کلاژن در آزمایش های CBC و FBC خون
ویژگی‌ها
- عامل کلاته (کی لیت Chelate) قوی
- غیرسمی
- امکان حذف در طبیعت توسط میکروارگانیزم ها تا ۸۰%